بازدارنده‌های چندکینازی (Multikinase inhibitors - MKIs) دسته‌ای از داروهای سرطان‌شناسی هستند که چندین نوع از پروتئین کینازها را مهار می‌کنند. این پروتئین‌ها در فرآیند سرطان‌زایی (KIT, RET, RAF-1 و BRAF)، رگ‌زایی تومور (گیرنده‌های VEGF ۱، ۲ و ۳ و TIE-2) و ریزمحیط تومور (PDGFR و گیرنده فاکتور رشد فیبروبلاست) نقش دارند.
کاربردهای درمانی MKIs
بازدارنده‌های چندکینازی در درمان طیف وسیعی از تومورهای جامد مؤثر هستند و شامل داروهایی مانند رگورافنیب (regorafenib)، سورافنیب (sorafenib)، واندیتانیب (vandetanib)، سونیتینیب (sunitinib)، لنواتینیب (lenvatinib)، کابوزانتینیب (cabozantinib) و پازوپانیب (pazopanib) می‌باشند. این داروها با عوارض جانبی متعدد مخاطی و پوستی همراه هستند.
واکنش‌های پوستی دست و پا (HFSR)
واکنش پوستی دست و پا (Hand-foot skin reaction - HFSR) در کودکان و بزرگسالان گزارش شده است. این عارضه می‌تواند تا ۶۰٪ تا ۷۰٪ از بیماران تحت درمان با MKIs، به‌ویژه رگورافنیب، سورافنیب، سونیتینیب و کابوزانتینیب را تحت تأثیر قرار دهد. احتمال وقوع HFSR در چرخه‌های بعدی درمان کمتر از چرخه‌های اولیه است. به‌طور پاتولوژیک، اعتقاد بر این است که مهار VEGF منجر به کاهش توانایی در ترمیم تغییرات ناشی از آسیب در این نواحی می‌شود. شدت HFSR در یک مطالعه به‌طور معکوس با سطح روی سرم همبستگی دارد.
درجه‌بندی شدت HFSR
بر اساس معیارهای مشترک مؤسسه ملی سرطان برای عوارض جانبی (NCI-CTCAE v5)، شدت HFSR در ۳ درجه توصیف شده است:
- درجه ۱: تغییرات پوستی یا درماتیت حداقل (مانند اریتم، ادم یا هایپرکراتوز) بدون درد
- درجه ۲: تغییرات پوستی (مانند پوسته‌پوسته شدن، تاول، خونریزی، ترک، ادم یا هایپرکراتوز) با درد؛ محدودکننده فعالیت‌های روزمره ابزارآلاتی
- درجه ۳: تغییرات پوستی شدید (مانند پوسته‌پوسته شدن، تاول، خونریزی، ترک، ادم یا هایپرکراتوز) با درد؛ محدودکننده فعالیت‌های روزمره خودمراقبتی
سایر عوارض پوستی
بروز پاپولوپوستولار
بروز پاپولوپوستولار در درمان با ارلوتینیب (erlotinib)، سیتوکسیماب (cetuximab)، پانتوموماب (panitumumab) و سورافنیب مشاهده می‌شود. این عارضه در بیش از ۷۵٪ بیماران گزارش شده و معمولاً ۱ تا ۲ هفته پس از شروع درمان ظاهر می‌شود. علاوه بر سر و گردن، این بثورات بیشتر در تنه و قسمت‌های بالایی اندام فوقانی دیده می‌شود.
اگزانتهم خارش‌دار
اگزانتهم خارش‌دار با درمان MKIs غیرمعمول نیست و در حدود ۱۰٪ از بیماران گزارش شده است. شروع این عارضه معمولاً ۱ تا ۳ هفته پس از شروع دارو رخ می‌دهد و با چرخه‌های بعدی دارو کاهش می‌یابد. زروزیس (خشکی پوست) در حدود ۳۳٪ از بیماران طی هفته‌ها پس از شروع درمان MKIs رخ می‌دهد. زروزیس در ۱ تا ۳ ماه به اوج خود می‌رسد و بیشتر اندام‌ها را درگیر می‌کند.
حساسیت به نور و تغییرات رنگدانه‌ای
حساسیت به نور ماوراء بنفش A (UVA) از واندیتانیب گزارش شده است که شامل واکنش‌های فوتوتوکسیک و فوتوآلرژیک می‌باشد. علاوه بر این، تغییرات رنگدانه‌ای توزیع‌شده در نور در حدود یک پنجم بیماران دیده می‌شود که همزمان با حساسیت به نور یا پس از رفع آن رخ می‌دهد.
سایر عوارض جانبی
استوماتیت، تغییرات ناخن و مو نیز مشاهده می‌شود. نووس‌های انفجاری و همچنین کراتواکانتوم‌های (KAs) متعدد و انفجاری در بیماران تحت درمان با سورافنیب و سونیتینیب گزارش شده است. تغییر رنگ زرد پوست با استفاده از سونیتینیب گزارش شده است که به نظر می‌رسد به دلیل رنگ موجود در دارو باشد و با قطع دارو قابل بازگشت است. داساتینیب گزارش شده که باعث بروز درماتیت سبوره‌ای‌مانند می‌شود.