مسمومیت با جیوه: انواع، علل و درمان

مقدمه

مسمومیت با جیوه زمانی رخ می‌دهد که جیوه یا ترکیبات جیوه از طریق استنشاق، بلع، تزریق یا جذب پوستی وارد بدن شود. جیوه به سه شکل مختلف وجود دارد: جیوه عنصری (Elemental mercury)، نمک‌های غیرآلی (Inorganic salts)، و ترکیبات آلی (Organic compounds). با توجه به افزایش آگاهی از خطرات این ترکیب، میزان مواجهه‌های سمی با جیوه در حال کاهش است. عوارض سمی بسته به نوع جیوه، دوز و میزان مواجهه متفاوت است. نشانه‌های بالینی ممکن است شامل آسیب به اندام‌ها یا توسعه بیماری‌های دیگر مانند آکرودینیا (Acrodynia)، سندرم هانتر-راسل (Hunter-Russell syndrome)، و بیماری میناماتا (Minamata disease) باشد.

جیوه عنصری

جیوه عنصری معمولاً زمانی که استنشاق شود مضر است و در صورت تماس یا بلع معمولاً بی‌ضرر است. مواجهه شغلی بیشترین شیوع را دارد، از جمله در کارگران کارخانه‌های تولید تجهیزات پزشکی (عمدتاً دماسنج‌ها)، معدنچیان طلا، و دندانپزشکانی که با آمالگام دندانی کار می‌کنند. در برخی از روش‌های فرهنگی و دیگر انواع پزشکی جایگزین، جیوه به صورت وریدی تزریق یا در دوزهای بالا مصرف می‌شود و می‌تواند منجر به مسمومیت با جیوه شود. بیماران با مسمومیت حاد ممکن است با پنومونیت بینابینی (Interstitial pneumonitis)، سرفه، درد قفسه سینه، استوماتیت (Stomatitis)، ترشح بیش از حد بزاق، کونژنکتیویت (Conjunctivitis)، درماتیت (Dermatitis)، تهوع، استفراغ و اسهال مواجه شوند. سه‌گانه کلاسیک مسمومیت مزمن شامل اختلالات نوروسایکایتریک (Neuropsychiatric disturbances)، لرزش (Tremor)، و جینجیواستوماتیت (Gingivostomatitis) است. درمان مسمومیت با جیوه عنصری استنشاق شده شامل مراقبت‌های حمایتی با اکسیژن مکمل، برونکودیلاتورها (Bronchodilators)، هیدراتاسیون وریدی (IV hydration)، و پایش غلظت جیوه در سرم و ادرار است. عوامل شلات‌کننده (Chelating agents) می‌توانند در بیماران انتخابی با غلظت بالای جیوه استفاده شوند.

جیوه غیرآلی

جیوه غیرآلی معمولاً زمانی سمی است که بلعیده یا از طریق پوست و مخاط جذب شود. مواجهه شغلی می‌تواند در کارگران صنایع کلر-قلیایی (Chlor-alkali)، آبکاری الکتریکی (Electroplating)، و تحقیقات شیمیایی رخ دهد. بلع حاد می‌تواند باعث گاستروانتریت (Gastroenteritis) شود که به صورت درد شکمی، استفراغ، اسهال، خونریزی گوارشی و شوک بروز می‌کند. مواجهه مزمن می‌تواند منجر به جینجویت (Gingivitis)، استوماتیت، اریتیسم (Erethism)، ترشح بیش از حد بزاق، علائم نوروسایکایتریک، و سندرم نفروتیک (Nephrotic syndrome) با اختلال عملکرد لوله‌های کلیوی شود. درمان مسمومیت با جیوه غیرآلی بلعیده شده حمایتی است و ممکن است شامل مایعات وریدی، شلات‌کننده‌ها، و به ندرت همودیالیز (Hemodialysis) باشد.

جیوه آلی

جیوه آلی زمانی مضر است که استنشاق، بلع (مسیر رایج‌تر)، یا از طریق پوست جذب شود. رایج‌ترین جیوه‌های آلی متیل (Methyl) و دی‌متیل جیوه (Dimethyl mercury) هستند که می‌توانند در ماهی‌های آب شیرین و شور یافت شوند. مواجهه با جیوه آلی به مدت زمان طولانی ممکن است منجر به پارستزی (Paresthesias)، سردرد، آتاکسی (Ataxia)، دیس‌آرتریا (Dysarthria)، انقباض میدان دید، نابینایی و اختلال شنوایی شود. مواجهه پیش از تولد می‌تواند باعث فلج مغزی (Cerebral palsy) شود. درمان شامل شلات‌کننده‌ها است که معمولاً به بیمار در طول هفته‌ها تا ماه‌ها داده می‌شود.

آکرودینیا

آکرودینیا سندرمی است که کودکان خردسال را که به جیوه عنصری، نمک‌های غیرآلی و فنیل‌جیوه آلی (Organic phenylmercury) مواجه شده‌اند، تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم شامل بثورات پوستی، ادم، لایه‌برداری پوست کف دست و پا، تب و تحریک‌پذیری است.