سل (Tuberculosis یا TB) یک عفونت میکوباکتریایی است که عمدتاً توسط مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (Mycobacterium tuberculosis) ایجاد می‌شود، اما می‌تواند توسط مایکوباکتریوم بویس (Mycobacterium bovis) و واکسن ب‌ث‌ژ (BCG) نیز که یک سویه تضعیف‌شده از مایکوباکتریوم بویس است، ایجاد شود. سل در سراسر جهان پراکنده است و برآورد می‌شود که یک‌سوم تا یک‌چهارم جمعیت جهان به این بیماری آلوده هستند (بیشتر بدون علائم ظاهری). بیشترین موارد گزارش‌شده از جنوب شرقی آسیا (۴۳٪)، آفریقا (۲۵٪) و اقیانوس آرام غربی (۱۸٪) است، به طوری که بیش از ۵۰٪ موارد در هند، چین، اندونزی، فیلیپین و پاکستان یافت می‌شود. با وجود کاهش نرخ جهانی ابتلا از سال ۲۰۱۴، در سال ۲۰۲۰ هنوز هم حدود ۱۰ میلیون عفونت جدید تخمین زده شده است. سل همچنان یکی از ده علت اصلی مرگ و میر در جهان است و در سال ۲۰۲۰ حدود ۱.۴ میلیون مرگ به آن نسبت داده می‌شود.
عوامل خطر برای سل
عوامل خطر برای سل شامل فقر، بی‌خانمانی، بیکاری، شلوغی و عفونت HIV است. حدود ۸٪ از عفونت‌ها در افراد مبتلا به HIV دیده می‌شود؛ خطر سل فعال در بیماران مبتلا به HIV سالانه ۳٪ تا ۸٪ است و خطر طولانی‌مدت بیش از ۵۰٪ دارد. کودکان بیشترین حساسیت را به سل فعال دارند و ۶۰٪ تا ۸۰٪ از آنها پس از مواجهه به سل فعال مبتلا می‌شوند.
سل پوستی (Cutaneous tuberculosis یا CTB)
سل پوستی به‌شدت نادر است و ۱.۵٪ تا ۳٪ از موارد سل خارج ریوی را تشکیل می‌دهد (۸٪ تا ۲۴٪ از عفونت‌های سل خارج ریوی هستند). تقریباً ۱ از ۳ بیمار مبتلا به CTB دارای درگیری سیستمیک با سل است. CTB در کودکان، افراد باردار و افراد مبتلا به HIV بیشتر شایع است.
CTB می‌تواند بر اساس مسیر عفونت به ۴ دسته تقسیم شود: اگزوژن (exogenous)، اندوژن (endogenous)، توبرکولید (tuberculid) و مرتبط با واکسن.
منابع اگزوژن:
ابتلا اولیه به سل در محل‌های ضربه، خراش یا زخم یا در غشاهای مخاطی رخ می‌دهد.
- در بیمارانی که ایمنی در برابر سل ندارند، یک زخم یا شانکر در محل زخم تشکیل می‌شود و ممکن است پس از چند هفته با لنفادنوپاتی منطقه‌ای همراه باشد. غدد لنفاوی می‌توانند در نهایت چرکی شوند، آبسه‌ها تشکیل شوند و تب و درد ایجاد شود.
- در افرادی که قبلاً حساسیت دارند، ابتلا اولیه می‌تواند منجر به سل ورروکوزا کوتیس (tuberculosis verrucosa cutis یا سل زگیلی) شود و معمولاً با علائم سیستمیک همراه نیست.
گسترش اندوژن (هماتوژن، لنفاوی یا گسترش مجاور به پوست):
- اسکرولودرم (Scrofuloderma) ناشی از درگیری پوست بر روی یک تمرکز مجاور سل، معمولاً یک غده لنفاوی، استخوان، مفصل یا غده اشکی است. این شایع‌ترین فرم CTB در کودکان است.
- سل اوریفیشیال (Orificial TB) یک سل نادر مخاطی از خودآلودگی ناشی از بیماری ریوی، ادراری تناسلی یا روده‌ای است که ارگانیسم‌ها را به مجاورت دهانه‌ها می‌ریزد.
- لوپوس ولگاریس (Lupus vulgaris) ناشی از گسترش هماتوژن است و یک فرم پیشرفته CTB در افرادی با حساسیت قبلی و ایمنی پایین دیده می‌شود.
- گوم سل (Tuberculous gumma) (آبسه سل متاستاتیک) یک فرم نادر از سل هماتوژن است.
- سل میلیاری حاد (Acute miliary TB) یک فرم نادر اما تهدیدکننده حیات از سل هماتوژن است که در بیماران با ایمنی پایین دیده می‌شود.
توبرکولیدها:
توبرکولیدها به عنوان واکنش حساسیتی یا "واکنش اید" به ارگانیسم سل فرض می‌شوند و در بیمارانی با ایمنی بالا رخ می‌دهند. سه فرم وجود دارد:
- میکروپاپولار (lichen scrofulosorum)
- پاپولار (papulonecrotic tuberculid)
- ندولار (erythema induratum) – مشخصه آن ندول‌های دردناک اریتماتوز در پشت پاها است. ضایعات معمولاً بدون علامت هستند اما ممکن است دردناک باشند. لنفادنوپاتی محلی ممکن است رخ دهد.
سل ناشی از واکسیناسیون ب‌ث‌ژ:
لوپوس ولگاریس، اسکرولودرم، اریتم اندوراتوم، توبرکولید پاپولونکروتیک و لیکن اسکرولوزوروم همه توصیف شده‌اند.
همه اشکال CTB، از جمله توبرکولیدها، نیاز به درمان سیستمیک دارند. بدون درمان، ضایعات ممکن است ماه‌ها تا سال‌ها ادامه یابند. پیش‌آگهی سل میلیاری اغلب ضعیف است.
دسته‌بندی کلی تظاهرات پوستی سل
تظاهرات پوستی سل را می‌توان به‌طور کلی به دو دسته چندباسیلاری (multibacillary) و کم‌باسیلاری (paucibacillary) تقسیم کرد (بر اساس بار باسیل).
فرم‌های کم‌باسیلاری:
- لوپوس ولگاریس
- سل ورروکوز کوتیس
- توبرکولیدها
فرم‌های چندباسیلاری با بار باسیل بالا:
- اسکرولودرم
- سل اوریفیشیال
- سل میلیاری حاد
- گوم سل
- شانکر سل