موکورمایکوزیس (Mucormycosis) یک عفونت قارچی خطرناک است که در بیماران دارای نقص ایمنی و دیابتی رخ می‌دهد. این گونه‌های قارچی به‌طور خاص به کلاس زیگومایست‌ها (Zygomycetes) تعلق دارند و معمولاً توسط گونه‌های رایزوپوس (Rhizopus)، موکور (Mucor) و رایزوموکر (Rhizomucor) ایجاد می‌شوند.

نحوه انتقال عفونت

عفونت از طریق اسپورهای قارچی موجود در هوا که به‌طور گسترده در گرد و غبار، خاک و مواد آلی در حال تجزیه یافت می‌شوند، منتقل می‌شود. این اسپورها از طریق نازوفارنکس (nasopharynx) وارد ریه‌ها، سینوس‌ها و دستگاه گوارش می‌شوند. پس از نفوذ به بافت انسانی، اسپورها به هیف (hyphae) تبدیل شده و باعث آنژیواینویژن (angioinvasion) و نکروز بافتی می‌شوند.

انواع اصلی موکورمایکوزیس

• بیماری رینو-اربیتال-مغزی: بیماران با درد یک‌طرفه صورت، سردرد، تب، احتقان و ترشحات بینی یا سینوس، و زخم‌های نکروتیک سیاه که معمولاً کام را درگیر می‌کند، مراجعه می‌کنند. عفونت می‌تواند به‌طور محلی تخریب شده و به سینوس کاورنوس (cavernous sinus)، شریان کاروتید داخلی و مغز گسترش یابد. درگیری اربیتال می‌تواند منجر به سلولیت اربیتال، افتالموپلژی (ophthalmoplegia)، و فلج‌های متعدد اعصاب کرانیال شود که ممکن است تا ۷۰٪ موارد منجر به اثرات باقیمانده دائمی مانند نابینایی و نقص‌های اعصاب کرانیال شود. این بیماران ممکن است تنها با انسداد شریان مرکزی شبکیه مراجعه کنند.

• بیماری ریوی: در میزبان دارای نقص ایمنی، این بیماری ممکن است به‌صورت مخفی و با علائم کم بروز کند و اغلب به‌طور تصادفی از طریق سی‌تی‌اسکن قفسه سینه شناسایی می‌شود یا با تب‌های جداگانه‌ای که به آنتی‌بیوتیک‌ها پاسخ نمی‌دهند، مراجعه می‌کنند. برخی بیماران ممکن است سرفه، تنگی نفس و تب‌های مداوم داشته باشند، علیرغم استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های طیف گسترده. هموپتیزی (hemoptysis) به‌دلیل نکروز بافتی و آنژیواینویژن رخ می‌دهد و به‌ندرت ممکن است کشنده باشد.

• بیماری پوستی: این شکل از موکورمایکوزیس ممکن است اولیه یا ثانویه باشد. عفونت اولیه ممکن است با تلقیح مستقیم از طریق تروما، سوختگی و زخم‌های جراحی مرتبط باشد. بافت مبتلا ملتهب شده و به‌دنبال آن نکروز رخ می‌دهد. موکورمایکوزیس پوستی ثانویه از طریق انتشار هماتوژن (hematogenous spread) رخ می‌دهد.

• بیماری گوارشی: این شایع‌ترین شکل موکورمایکوزیس در نوزادان است. همچنین در موارد شدید سوءتغذیه یا سرکوب ایمنی دیده می‌شود. باور بر این است که از طریق بلع مستقیم اسپورها رخ می‌دهد. یافته‌های بالینی ممکن است شامل عدم تحمل تغذیه، تب، استفراغ، اسهال، اتساع شکمی و خونریزی گوارشی باشد.

• بیماری منتشر: این بیماری عمدتاً پس از موکورمایکوزیس ریوی رخ می‌دهد، اگرچه می‌تواند نتیجه هر زیرنوعی باشد. مغز بیشترین حساسیت به عفونت را دارد، به‌دنبال آن طحال، قلب، پوست و سایر اعضا قرار دارند.

گروه‌های در معرض خطر

در بزرگسالان و کودکان، موکورمایکوزیس رینو-اربیتال-مغزی و ریوی شایع‌تر است. در نوزادان، عفونت گوارشی (در حدود نیمی از موارد) و عفونت پوستی (در حدود یک‌سوم موارد) شایع‌تر است.

بیماران کودک با دیابت کنترل‌نشده، به‌ویژه کتواسیدوز دیابتی، مستعد ابتلا به موکورمایکوزیس هستند. این قارچ‌ها دارای کتون ردوکتاز (ketone reductase) هستند که به آن‌ها اجازه می‌دهد در محیط‌های دارای گلوکز بالا و اسیدی رشد کنند. علاوه بر این، اسیدوز (acidosis) باعث کاهش اثربخشی ماکروفاژها می‌شود و اجازه می‌دهد که قارچ به‌سرعت در طول عروق خونی آسیب‌دیده گسترش یابد.

بیماران دارای نقص ایمنی با سرطان (به‌ویژه لنفوم و لوسمی)، نوتروپنی (neutropenia)، ایدز (AIDS)، سوءتغذیه، یا سوختگی‌های گسترده، و بیمارانی که تحت درمان با شیمی‌درمانی، پیوند عضو جامد، پیوند سلول‌های خون‌ساز، یا استفاده مزمن یا با دوز بالا از استروئیدها قرار گرفته‌اند، همگی در معرض خطر ابتلا به موکورمایکوزیس هستند. بیماران با بار آهن بالا که با دفروکسامین (deferoxamine) درمان می‌شوند نیز در معرض خطر افزایش‌یافته‌ای هستند.

نوزادان و بیمارانی با نارسایی شدید که به‌طور طبیعی از بدو تولد دارای نقص ایمنی هستند نیز در معرض خطر بالایی برای موکورمایکوزیس قرار دارند. نوزادان نارس اغلب عوامل مستعدکننده دیگری مانند عملکرد سد پوستی نابالغ، سوءتغذیه، درمان با استروئید، هیپرگلیسمی، اسیدوز و استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های طیف گسترده دارند. زمانی که دستگاه گوارش نوزادان درگیر است، موکورمایکوزیس به‌طور مشابه با انتروکولیت نکروزان (necrotizing enterocolitis) بروز می‌کند. این قارچ اغلب کولون، معده، ایلئوم و آپاندیس را درگیر می‌کند.