هیپراکسالوری اولیه (Primary hyperoxaluria - PH) به گروهی از اختلالات متابولیک مادرزادی اشاره دارد که با افزایش سطح اگزالات در ادرار مشخص می‌شود. این وضعیت به علت جهش‌های ژنتیکی رخ می‌دهد که باعث اختلال در متابولیسم گلیکسیلات (glyoxylate) می‌شود و در نتیجه، سطوح بالای اگزالات ایجاد می‌گردد که به صورت کلسیم اگزالات رسوب کرده و منجر به آسیب چندین عضو بدن می‌شود.
وراثت و انواع ژنتیکی
هیپراکسالوری اولیه به صورت وراثت اتوزومال مغلوب (autosomal recessive inheritance) منتقل می‌شود. سه نوع جهش ژنتیکی شناسایی شده است:
- نوع 1: نقص در آنزیم گلیکسیلات آمینوترانسفراز (glyoxylate aminotransferase) که 80% موارد را شامل می‌شود.
- نوع 2: جهش در ژن آنزیم گلیکسیلات ردوکتاز / هیدروکسی پیروات ردوکتاز (glyoxylate reductase / hydroxypyruvate reductase) که 10% موارد را تشکیل می‌دهد.
- نوع 3: جهش در ژن HOGA1 که تقریباً 5% موارد را شامل می‌شود.
به دلیل وراثت ژنتیکی، هیپراکسالوری اولیه می‌تواند در خانواده‌ها منتقل شود اما ممکن است نسل‌ها را نادیده بگیرد زیرا اعضای خانواده می‌توانند حامل خاموش شرایط اتوزومال مغلوب باشند.
تشخیص و علائم بالینی
بیشتر بیماران به عنوان نوزادان در طی غربالگری متابولیک معمول تشخیص داده می‌شوند که افزایش دفع اگزالات در ادرار را نشان می‌دهد. اگر در غربالگری نوزادان تشخیص داده نشود، برخی بیماران با نفروکلسیالیس اگزالات (oxalate nephrolithiasis)، نفروکلسیالیس با یا بدون آسیب کلیوی، یا هیپراکسالوری بدون بیماری مزمن گوارشی زمینه‌ای مراجعه می‌کنند. افرادی که نفروکلسیالیس دارند ممکن است با عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری مواجه شوند. رسوب اگزالات می‌تواند در میان بیماران مختلف به شدت متفاوت باشد و به یک ارائه بالینی متفاوت در سنین مختلف منجر شود. به طور کلی، تقریباً 50% بیماران با PH نوع 1 با علائم کلیوی تا اوایل بزرگسالی مراجعه می‌کنند و PH نوع 2 در سنین بالاتر بروز می‌کند، اما هر دو گروه بیماران به بیماری کلیوی در مرحله نهایی می‌رسند. PH نوع 3 معمولاً در اوایل کودکی بروز می‌کند اما به ندرت به نارسایی کلیوی در مرحله نهایی منجر می‌شود.