انسفالیت ژاپنی (Japanese encephalitis یا JE) ناشی از ویروس انسفالیت ژاپنی است که یک ویروس منتقل‌شونده توسط بندپایان (آربوویروس یا arbovirus) و متعلق به جنس فلاوی‌ویروس (Flavivirus) از خانواده فلاوی‌ویریده (Flaviviridae) می‌باشد. ویروس JE به‌طور نزدیکی با سایر اعضای فلاوی‌ویروس مانند ویروس‌های تب زرد، نیل غربی، دنگی و انسفالیت سنت لوئیس مرتبط است. JE در سراسر آسیا و منطقه غربی اقیانوس آرام، به‌ویژه در مناطق روستایی و حومه شهر بومی است و دامنه جغرافیایی خود را به قسمت شمالی استرالیا و پاپوآ گینه نو گسترش داده است.

چرخه انتقال ویروس

ویروس JE به‌طور عمده چرخه انزوتیک خود را بین پرندگان آبزی و خوک‌ها از طریق پشه‌های ناقل Culex spp. طی می‌کند. ویروس از طریق نیش پشه آلوده Culex (عمدتاً Culex tritaeniorhynchus) به انسان منتقل می‌شود. انسان‌ها میزبان‌های انتهایی اتفاقی هستند زیرا ویروس در خون انسان به اندازه کافی برای آلوده کردن پشه‌های تغذیه‌کننده نیست، اگرچه گزارشی از انتقال از طریق انتقال خون وجود دارد. فصل انتقال معمولاً از آوریل تا نوامبر در مناطق معتدل است، در حالی که در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری اقیانوس آرام و آسیای جنوب شرقی در طول سال رخ می‌دهد و اغلب در فصل موسمی شدت می‌گیرد.

علائم و نشانه‌های بالینی

بیشتر عفونت‌های JE (> 99%) زیر بالینی یا بیماری‌های تب‌دار غیر اختصاصی هستند. JE یک بیماری کودکی است با شیوع کمی بیشتر در پسران. بیش از 80% از جوانان در مناطق بومی ایمنی دارند که نتیجه عفونت زیر بالینی در کودکی است. در بیمارانی (< 1%) که دچار بیماری نوروتهاجمی علامت‌دار می‌شوند، معمولاً با مننژیت آسپتیک پس از 1-2 هفته دوره کمون ظاهر می‌شود. اگر بیماری به شکل انسفالیت حاد عفونت ویروس JE پیشرفت کند، معمولاً در 85% کودکان و 10% بزرگسالان باعث تغییر وضعیت ذهنی و تشنج می‌شود. دیگر تظاهرات بالینی انسفالیت ویروس JE شامل اختلالات حرکتی مانند پارکینسونیسم، دیستونی فک، دیسکینزیای اوروفاسیال، کورئوآتتوز، اپیستوتونوس، میوکلونوس و اپسوکلونوس-میوکلونوس است. فلج عصب کرانیال یا فلج شل حاد نیز ممکن است رخ دهد. ارتباط قوی بین برخی موارد ویروس JE و سندرم گیلن-باره بعدی وجود داشت.

تشخیص

تشخیص بستگی به بررسی‌های مایع مغزی نخاعی (CSF) و تصویربرداری از مغز دارد. یافته‌های CSF به‌طور کلاسیک نشان‌دهنده فشار بازشدن افزایش‌یافته، پلئوسیتوز لنفوسیتی، گلوکز طبیعی و پروتئین افزایش‌یافته است. تصاویر MRI مغز معمولی شامل سیگنال شدت بالا در تصاویر T2-وزن‌دار در تالاموس، گانگلیون‌های قاعده‌ای و ساقه مغز است. تشخیص با آزمایش الایزای (ELISA) ایمنوگلوبولین اختصاصی ویروس JE (IgM) در سرم یا CSF تأیید می‌شود که نیاز به آزمون تأییدی به نام آزمون خنثی‌سازی کاهش پلاک (PRNT) دارد که توسط مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده (CDC) ارائه می‌شود. تشخیص ویروس JE با آزمایش واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) در سرم یا CSF به دلیل ماهیت گذرای ویروس در خون در زمان ظهور علائم بالینی مفید نیست.

پیش‌آگهی و عوارض

در بیماران مبتلا به انسفالیت ناشی از ویروس JE، نرخ مرگ‌ومیر بالا، تا 30% است. پنجاه درصد از بازماندگان دچار عوارض شدید عصبی بلندمدت می‌شوند. عوامل پیش‌آگهی ضعیف شامل تغییر هوشیاری، تشنج، فشار بازشدن بالا در CSF، PCR مثبت ویروس JE در CSF و پاسخ آنتی‌بادی اختصاصی ویروس JE با عیار پایین در CSF می‌باشند.