تتانوس (Tetanus) یک بیماری سیستم عصبی است که توسط توکسینی به نام تتانواسپاسمین (Tetanospasmin) تولید شده توسط باکتری کلستریدیوم تتانی (Clostridium tetani) ایجاد می‌شود.
ویژگی‌های میکروبیولوژی:
- این باکتری اسپورساز (Spore-forming) است و اسپورهای آن به‌طور گسترده در سراسر جهان پراکنده هستند.
- بیماری زمانی رخ می‌دهد که اسپورها به یک زخم عمیق (Deep puncture wound) وارد شوند.
- سایر مسیرهای ورودی ممکن شامل زخم سوختگی، عفونت پوست یا گوش میانی، یا سقط عفونی (Septic abortion) است. حتی آسیب‌های جزئی و غیرآشکار نیز می‌توانند منجر به بیماری شوند.
- جوانه‌زنی (Germination) اسپورها منجر به تولید دو توکسین می‌شود:
- تتانواسپاسمین (Tetanospasmin):
- یک متالوپروتئاز (Metalloprotease) است که پروتئین‌های ضروری برای آزادسازی نوروترانسمیترهای مهاری را تخریب می‌کند.
- این اثر باعث تحریک بیش‌ازحد نورون‌های سیستم حرکتی و خودمختار می‌شود و علائم بالینی متفاوتی از بوتولیسم ایجاد می‌کند.
- تتانولیزین (Tetanolysin):
- نقش دقیق آن در بیماری مشخص نیست، اما ممکن است موجب آسیب بافتی محلی و فراهم شدن شرایط مناسب برای تکثیر باکتری شود.
شیوع:
- در کشورهای توسعه‌یافته مانند ایالات متحده، تتانوس به‌ندرت رخ می‌دهد، زیرا واکسیناسیون تقریباً همگانی در کودکان انجام شده است.
- در کشورهای در حال توسعه، تتانوس شایع‌تر است، به‌ویژه پس از بلایای طبیعی یا به‌عنوان تتانوس نوزادی (Neonatal tetanus) به دلیل آلودگی بند ناف در مادرانی که واکسیناسیون ناکافی دارند.
دوره بیماری:
- دوره کمون (Incubation period) از زمان آلودگی زخم تا شروع علائم متغیر است و معمولاً حدود ۱ هفته (بازه ۱-۶۰ روز) است.
- در نوزادان، این دوره ممکن است کوتاه‌تر باشد.
انواع تظاهرات بالینی:
- تتانوس عمومی (Generalized Tetanus):
- شایع‌ترین شکل که با علائم زیر همراه است:
- اسپاسم‌های دردناک عضلانی (Painful muscle spasms)
- تریسموس (Trismus؛ قفل‌شدگی فک)
- ریسوس ساردونیکوس (Risus sardonicus؛ لبخند ساردونیک)
- اپیستوتونوس (Opisthotonus؛ اسپاسم و قوس کمر)
- شکم سفت (Rigid abdomen)
- آپنه (Apnea)
- دیسفاژی (Dysphagia؛ دشواری در بلع)
این علائم ممکن است ۲-۴ هفته طول بکشند و بیمار اغلب نیاز به مراقبت‌های ویژه دارد.
در طی این مدت، ممکن است اختلالات عملکرد خودمختار (Autonomic dysfunction) مانند فشار خون و ضربان قلب متغیر رخ دهد که می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.
- تتانوس موضعی (Local Tetanus):
- اسپاسم‌های عضلانی در محل ورود اسپور.
- ممکن است به تتانوس عمومی پیشرفت کند.
- تتانوس سفالیک (Cephalic Tetanus):
- درگیری اعصاب جمجمه‌ای (Cranial nerves)، معمولاً با دوبینی (Diplopia) یا فلج صورت (Facial paralysis).
- می‌تواند به تتانوس عمومی تبدیل شود.
- تتانوس نوزادی (Neonatal Tetanus):
- ناشی از آلودگی بند ناف در مادرانی که واکسیناسیون ناکافی دارند.
- علائمی مشابه تتانوس عمومی دارد و معمولاً در دو هفته اول زندگی ظاهر می‌شود.
- میزان مرگ‌ومیر بالا است، و بازماندگان ممکن است دچار تأخیر رشد شوند.
عوامل خطر در ایالات متحده:
- بیماران مبتلا به دیابت (Diabetes mellitus).
- افرادی با سابقه مصرف تزریقی مواد مخدر (Injection drug use).