خشکی پوست رنگدانه‌دار (Xeroderma pigmentosum یا XP) یک بیماری نادر اتوزومال مغلوب مربوط به نقص در ترمیم نوکلئوتیدها (nucleotide excision repair) است. بیماران مبتلا به XP قادر به ترمیم آسیب‌های DNA ناشی از اشعه فرابنفش (UV) نیستند، که این امر منجر به تشکیل دیمرهای پیریمیدین (pyrimidine dimers) می‌شود و در نتیجه حساسیت شدید به نور خورشید و توسعه زودهنگام سرطان‌های پوستی را نشان می‌دهند.

علائم بالینی

افراد مبتلا به XP معمولاً در زمان تولد دارای پوست طبیعی هستند اما در طی چند سال اول زندگی تغییرات ناشی از UV مانند لکه‌های قهوه‌ای (lentigines)، آفتاب‌سوختگی‌های تاولی در معرض آفتاب، تغییرات رنگدانه‌ای و خشکی پوست (xerosis) را تجربه می‌کنند. آن‌ها در ادامه زندگی با افزایش قابل‌توجهی در نرخ سرطان‌های سلول سنگفرشی (SCC)، کارسینوم سلول پایه (BCC)، ملانوما و تومورهای چشمی (SCC و ملانوما) مواجه می‌شوند. برای بیماران مبتلا به XP، میانگین سن بروز اولین سرطان پوست غیرملانوما (BCC یا SCC) ۹ سال و میانگین سن بروز ملانوما ۲۲ سال است. علاوه بر این، بیماران XP می‌توانند سرطان پوست در نواحی که معمولاً در معرض نور UV نیستند، مانند SCC زبان قدامی، را تجربه کنند. حدود ۹۰٪ از بیماران XP دچار علائم چشمی می‌شوند. علائم چشمی معمولاً در دهه اول زندگی ظاهر می‌شوند. زوال عصبی پیش‌رونده و غیرقابل بازگشت در ۲۰٪ تا ۳۰٪ بیماران با شدت متغیر وجود دارد.

خطرات و عوارض دیگر

بیماران XP با افزایش ۱۰ تا ۲۰ برابری در بروز سرطان‌های داخلی مانند تومورهای مغزی، ریوی، هماتوپوئیتیک، کلیوی و گوارشی مواجه‌اند که این امر به افزایش آسیب‌پذیری در برابر کارسینوژن‌های شیمیایی و فیزیکی، از جمله نور UV و دود تنباکو نسبت داده شده است.

نقص‌های ژنتیکی

بیماران ممکن است دارای جهش‌هایی باشند که منجر به نقص در ترمیم ژنوم جهانی (GGR) یا هر دو ترمیم GGR و ترمیم مرتبط با رونویسی (TCR) شود. زمانی که تنها GGR معیوب باشد، درگیری پوستی ملایم‌تر و هیچ گونه ناهنجاری عصبی وجود ندارد. هشت گروه تکمیلی مرتبط با XP شناخته شده‌اند که هر کدام دارای لوکوس ژنتیکی و واریانت‌های فنوتیپی منحصر به فردی هستند:

• XPA – پروتئین DDB1، شایع‌ترین زیرنوع در ژاپن و چین
• XPB – ژن ERCC3، مرتبط با سندرم کوکاین و تریکوتیودیستروفی
• XPC – اندونوکلئاز، شایع‌ترین زیرنوع در ایالات متحده، آفریقا و اروپا، بدون عواقب عصبی
• XPD – ERCC2، مرتبط با تریکوتیودیستروفی و مجموعه XP-Cockayne
• XPE – فقط نقص GGR، بنابراین فنوتیپ ملایم، بدون عواقب عصبی
• XPF – شایع‌تر در ژاپن، فقط نقص GGR، بدون عواقب عصبی
• XPG – بسیار نادر، مرتبط با سندرم کوکاین
• XPV – ۳۰٪ از تمام موارد، بدون عواقب عصبی

اختلالات مرتبط

سندرم کوکاین و تریکوتیودیستروفی نیز از اختلالات ترمیم نوکلئوتیدها هستند و معمولاً منجر به زوال عصبی می‌شوند؛ با این حال، بیماران XP ممکن است ویژگی‌های فنوتیپی هر دو سندرم را به صورت همپوشانی نشان دهند.