اصطلاح "اگزانتهم" (exanthem) از کلمه یونانی "exanthema" گرفته شده است که به معنای "بیرون زدن" است و برای توصیف ضایعات پوستی که به طور ناگهانی و در چندین سطح پوستی به وجود می‌آیند، استفاده می‌شود. در مقابل، "انانتهم" (enanthem) به درگیری غشاهای مخاطی اشاره دارد. چندین عفونت ویروسی با اگزانتهم‌های ویروسی و/یا انانتهم‌ها مرتبط هستند. بسیاری از یافته‌های پوستی و مخاطی این عفونت‌ها ذاتاً غیر اختصاصی هستند، اما جنبه‌های کلیدی تاریخچه بالینی و ارائه می‌تواند به اتیولوژی‌های خاصی اشاره کند.
اگزانتهم‌های ویروسی در فصل‌های مختلف
در بهار و زمستان، ضایعات غیر اختصاصی می‌توانند با بیماری‌های تنفسی فوقانی دیده شوند که اغلب به دلیل ویروس‌های پاراآنفلوآنزا، ویروس‌های سین‌سیشیال تنفسی، رینوویروس و ویروس‌های آنفلوآنزای نوع A و B رخ می‌دهند. این ضایعات به طور کلی به شکل موربیلی‌فرم (morbilliform) ظاهر می‌شوند و تا ۲ روز ادامه دارند و عمدتاً در کودکان رخ می‌دهند. ضایعات پتشیال (petechial) نیز می‌توانند در عفونت‌های آنفلوآنزا و انتروویروسی زمانی که به صورت عمومی هستند، دیده شوند.
بیماری‌های کلاسیک دوران کودکی
بیماری‌های کلاسیک دوران کودکی که اگزانتهم‌های ویروسی ایجاد می‌کنند، در ابتدا به صورت عددی به ترتیب کشفشان نام‌گذاری شدند. بیماری دوم (تب سرخ) به دلیل عفونت باکتریایی است و در این بخش پوشش داده نخواهد شد. بیماری چهارم دیگر به عنوان یک موجودیت مستقل در نظر گرفته نمی‌شود. سرخک و سرخجه به طور گسترده‌ای در کشورهای صنعتی با واکسیناسیون پیشگیری شده‌اند؛ با این حال، با توجه به روند اخیر امتناع از واکسیناسیون کودکان و در مورد مهاجران غیر ایمن، باید شک باقی بماند.
بیماری اول (سرخک، روبلا)
سرخک به دلیل پارامیکسوویروس رخ می‌دهد. پس از ۱۰-۱۴ روز، یک پیش‌نشانه از تب، سرفه خشک، کوریزا و کونژکتیویت (اغلب با حساسیت به نور) رخ می‌دهد که با توسعه لکه‌های کوپلیک (Koplik spots) (پاپول‌های خاکستری-سفید روی مخاط باکال) حدود ۲ روز قبل از علائم پوستی همراه است. ضایعات پوستی از سر شروع می‌شوند و به صورت سریالی از بالا به پایین پیش می‌روند. ضایعات پتشیال، وزیکولار و پورپوریک در ارتباط با سرخک غیر عادی توصیف شده‌اند. راش پس از حدود ۵ روز به صورت سریالی از بالا به پایین محو می‌شود. بیماران حدود ۴ روز قبل و بعد از اگزانتهم مسری هستند.
بیماری سوم (سرخجه، سرخک آلمانی)
سرخجه به دلیل توگاویروس رخ می‌دهد. پس از ۲-۳ هفته، یک پیش‌نشانه از تب، سردرد، بی‌حالی و لنفادنوپاتی (که به طور خاص شامل غدد لنفاوی اکسی‌پیتال و پشت گوش می‌شود) رخ می‌دهد. این حالت با یک اگزانتهم که به صورت سریالی از بالا به پایین پیش می‌رود و سریع‌تر از سرخک محو می‌شود، رخ می‌دهد و در طی ۳ روز اتفاق می‌افتد. لکه‌های اریتمی نقطه‌ای روی اوولا و کام نرم (علامت فورچهایمر) نیز ممکن است دیده شوند.
بیماری پنجم (اریتم عفونی)
به دلیل پاروویروس B19 رخ می‌دهد. این بیماری بیشتر در بیماران بین ۴ تا ۱۰ سال مشاهده می‌شود و شامل ظاهر "گونه سیلی خورده" با رنگ‌پریدگی اطراف دهان است. پس از ۱-۴ روز، یک ضایعه شبکه‌ای توری روی سطوح اکستنسور ظاهر می‌شود که تا ۳ هفته ادامه دارد. این ضایعه معمولاً در پاسخ به تحریک محلی، استرس احساسی و دماهای بالا شدت می‌گیرد و کاهش می‌یابد.
بیماری ششم (روزئولا، اگزانتهم سوبیتم)
به دلیل ویروس هرپس انسانی (HHV)-6 یا HHV-7 رخ می‌دهد و در بیماران زیر ۲ سال دیده می‌شود. یک پیش‌نشانه از تب بالا در کودکی که به طور کلی سالم است، تا ۵ روز ادامه دارد و سپس با کاهش ناگهانی تب و ظهور ماکول‌ها و پاپول‌های صورتی رز با هاله‌های سفید (subitum به لاتین به معنای "ناگهانی") همراه است. حضور این اگزانتهم پایان ویروس در خون را نشان می‌دهد. ادم پلک و پری‌اوربیتال (علامت برلینر) ممکن است دیده شود.
سایر ارائه‌ها در این گروه سنی
پیتیریازیس روزئا به دلیل HHV-6 و HHV-7 رخ می‌دهد و با یک پیش‌نشانه مشخص می‌شود که با ظهور یک پلاک صورتی، فلس‌دار و منفرد به نام پلاک هارالد شروع می‌شود و سپس با ظهور چندین پاپول صورتی، بیضی شکل و نازک با مرز پیشرو فلس در یک الگوی "درخت کریسمس" همراه است. ضایعات در عرض هفته‌ها تا ماه‌ها برطرف می‌شوند. سندرم دستکش و جوراب پاپولار پورپوریک (PPGSS) به دلیل پاروویروس B19 رخ می‌دهد و معمولاً در جوانان دیده می‌شود، اما مواردی در کودکان گزارش شده است. این بیماری با ادم پورپوریک یا دردناک متقارن و اریتم که به پاپول‌های پورپوریک و پتشی تبدیل می‌شود، مشخص می‌شود. ضایعات می‌سوزند و می‌خارند و به طور دقیق در مچ پا و پاها محدود می‌شوند. ضایعات دهانی از جمله فرسایش‌های دهانی، وزیکول‌ها، لب‌های متورم و پتشی‌های کام سخت، حلق و زبان می‌توانند دیده شوند. اگزانتهم در ۱-۲ هفته برطرف می‌شود.
حضور ضایعات وزیکولار می‌تواند نگرانی‌هایی برای ویروس واریسلا زوستر (VZV)، ویروس هرپس سیمپلکس (HSV)، بیماری دست، پا و دهان (HFMD) و هرپانژین ایجاد کند