عنکبوتها اعضای رده آراکنیدا (Arachnida) هستند که شامل کنهها، هیرهها و عقربها نیز میشود. آروارههای عنکبوتها دارای نیشهایی هستند که از طریق سوراخ کوچکی در نوک آنها، زهر را منتقل میکنند. ترکیب، قدرت و اثرات بالینی زهر در گونههای مختلف عنکبوت متفاوت است.
تقریباً تمام گونههای عنکبوت دارای زهر هستند، اما تنها چند ده گونه میتوانند به انسان آسیب برسانند. از بین عنکبوتهایی که اهمیت پزشکی دارند، زهرآلودگی میتواند باعث بروز طیف وسیعی از علائم بالینی از ضایعات پوستی تا بیماریهای سیستمیک و در موارد نادر حتی مرگ شود. اگرچه تارانتولاها (Tarantulas) زهر دارند، اما معمولاً بیماری را از طریق موهای تحریککننده خود ایجاد میکنند.
شدت گزش عنکبوت به نوع عنکبوت، مقدار زهری که تزریق شده، محل گزش و سلامت و سن بیمار بستگی دارد.
عنکبوتهای مهم از نظر پزشکی شامل موارد زیر میشوند:
عنکبوتهای بیوه (Widow Spiders) عنکبوتهای جنس لاترودکتوس (Latrodectus) در سراسر جهان یافت میشوند و زهرهای نوروتوکسیک دارند که ترکیب اصلی آن آلفا-لاتروتوکسین (alpha-latrotoxin) است. عنکبوت بیوه سیاه (Lactrodectus mactans) رایجترین عنکبوت بیوه در ایالات متحده است و در انبارهای چوب یافت میشود. زهرهای نوروتوکسیک باعث علائم سیستمیک مرتبط با افزایش کولینرژیک و کاتکولامین میشوند. گزش اغلب بسیار دردناک است و علائم سیستمیک شامل فشار خون بالا، تاکیکاردی، تپش قلب، تعریق، اضطراب، تنگی نفس، هیپرترمی یا هیپوترمی، ترشح بیش از حد بزاق، تهوع، استفراغ و درد شدید شکمی است. درد شکمی ممکن است به اشتباه به عنوان آپاندیسیت یا شکم حاد تشخیص داده شود. گزش ممکن است دارای علامتهای نیش قابل مشاهده با توسعه ضایعهای به شکل هاله در اطراف گزش باشد. عنکبوتهای بیوه سیاه ماده به راحتی با علامت ساعت شنی قرمز که در شکم زیرین آنها وجود دارد، شناسایی میشوند.
عنکبوتهای منزوی (Recluse Spiders) عنکبوتهای جنس لکسوسلس (Loxosceles) در سراسر جهان در مناطق معتدل و گرمسیری یافت میشوند. زهرآلودگی میتواند باعث نکروز محلی و به ندرت علائم سیستمیک شدید به دلیل زهر سیتوتوکسیک که شامل آنزیم فسفولیپاز و اسفینگومیلیناز D است، شود. زهرهای سیتوتوکسیک باعث آسیب و نکروز بافت محلی میشوند. گزش اغلب در ابتدا بدون درد است. درد، تورم، تاولها و ایسکمی چند دقیقه تا چند ساعت بعد توسعه مییابند. ضایعات ممکن است در نهایت زخم شده و نکروتیک و گانگرنوز شوند. اگرچه سمیت سیستمیک نادر است، انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC) ممکن است رخ دهد. عنکبوت منزوی قهوهای (Loxosceles recluse) به طور منظم و به اشتباه به عنوان عامل ضایعات نکروتیک در سراسر ایالات متحده مقصر شناخته میشود، اگرچه این عنکبوت بیشتر در ایالتهای غرب میانه و جنوبی یافت میشود. این عنکبوت با علامت ویولن شکل که در سر و سینه پشتی آن قرار دارد، شناسایی میشود.
عنکبوتهای قیفی (Funnel-Web Spiders) در شمال غربی اقیانوس آرام، عنکبوت هوبو (Tegenaria agrestis) که به عنوان عنکبوت خانه تهاجمی شناخته میشود، اغلب به عنوان عامل ضایعات پوستی نکروتیک شناخته میشود. با این حال، تنها یک مورد مستند از زهرآلودگی عنکبوت هوبو که باعث نکروز بافت میشود، وجود دارد. گونههای آتراکس / هادرونیش در استرالیا شامل خطرناکترین عنکبوت، عنکبوت قیفی سیدنی (Atrax robustus) میشود. زهر این عنکبوت نوروتوکسیک است و میتواند درد شدید در محل گزش و علائم سیستمیک ایجاد کند که به ندرت در عرض چند دقیقه میتواند کشنده باشد.
تارانتولاها (Tarantulas) تارانتولاها از خانواده ترهفوسیده (Theraphosidae) نیشهای نسبتاً بیضرری دارند. با این حال، آنها میتوانند موهای تحریککنندهای از شکم خود پخش کنند که منجر به واکنشهای پوستی محلی، مشکلات چشمی و رینیت آلرژیک میشود.
دیگر عنکبوتهایی که کمتر باعث تحریک پوست یا نکروز پوستی قابل توجه میشوند شامل موارد زیر هستند:
عنکبوتهای کیسه زرد (Yellow sac spiders) از جنس چیرکانتیوم (Cheiracanthium) در آمریکای شمالی، اروپا، آفریقا، آسیا، استرالیا و جزایر اقیانوس آرام یافت میشوند.
عنکبوتهای گرگی (Wolf spiders) از جنس لیکوسا (Lycosa) عنکبوتهای رایجی هستند که در سراسر جهان یافت میشوند.
عنکبوتهای موزی (Banana spiders) از جنس فونوتریا (Phoneutria) در آمریکای مرکزی و جنوبی دارای زهری بسیار قوی هستند که نوروتوکسیک بوده و میتواند کشنده باشد.
عنکبوتهای خرچنگ ششچشمی (Six-eyed crab spiders) از جنس سیکاریوس (Sicarius) در آفریقا و آمریکای جنوبی یافت میشوند و به عنوان بسیار زهرآلود شناخته میشوند، اما خوشبختانه در مناطق دورافتاده زندگی میکنند. زهر آنها پروتئولیتیک است.