پورفیریاها (Porphyrias) گروهی از بیماری‌ها هستند که از نقص یا اختلال در آنزیم‌های درگیر در ساخت هم (heme) ناشی می‌شوند. چندین نوع پورفیریا دارای ویژگی‌های پوستی هستند. پورفیریاهای با ویژگی‌های پوستی تاولی شامل پورفیریای پوستی تأخیری (Porphyria Cutanea Tarda - PCT) و پورفیریای هپاتواریتروپوئتیک می‌شوند. پورفیریاهای با ویژگی‌های پوستی غیرتاولی شامل پروتوپورفیریای اریتروپوئتیک و پروتوپورفیریای وابسته به X می‌باشند. پورفیریاهایی که می‌توانند هم ویژگی‌های پوستی تاولی و هم حملات حاد نوروویسرال داشته باشند شامل پورفیریای کوپروارثی (Hereditary Coproporphyria) و پورفیریای واریگیت (Variegate Porphyria - VP) هستند. پورفیریاهایی که فقط علائم نوروویسرال بدون یافته‌های پوستی دارند شامل پورفیریای حاد متناوب (Acute Intermittent Porphyria) و پورفیریای نقص دلتاآمینولولینیک اسید دهیدراتاز (Delta-Aminolevulinic Acid Dehydratase Deficiency Porphyria) می‌شوند.

پورفیریای پوستی تأخیری (PCT)

پورفیریای پوستی تأخیری شایع‌ترین نوع پورفیریا است. اگرچه بیشتر موارد ناشی از نقص یا ارثی بودن آنزیم یوروپورفیرینوژن دکربوکسیلاز (Uroporphyrinogen Decarboxylase - UROD) هستند، اما وراثت خانوادگی بدون جهش UROD نیز گزارش شده است.

PCT به سه نوع تقسیم می‌شود:

• نوع ۱: اکتسابی و پراکنده، که حدود ۸۰٪ موارد را تشکیل می‌دهد. عوامل ایجادکننده نوع ۱ PCT شامل اضافه بار آهن، اختلال مصرف الکل، سیگار کشیدن، عفونت ویروس هپاتیت C (HCV)، مصرف برخی داروها و عفونت HIV هستند.
• نوع ۲: جهش UROD اتوزومال غالب با نفوذ ناقص، که حدود ۲۰٪ موارد را تشکیل می‌دهد. افراد دارای جهش UROD که علائم بالینی ندارند، حاملان بدون علامت هستند.
• نوع ۳: جهش خانوادگی در ژن‌های غیر از UROD.

PCT در سراسر جهان گزارش شده است. معمولاً در بزرگسالی بروز می‌کند، هرچند بروز زودتر نیز ممکن است. تمایل جنسی مشخصی وجود ندارد؛ هرچند PCT به‌طور تاریخی در مردان به دلیل مصرف بیش از حد الکل دیده می‌شود، اما در زنانی که اختلال مصرف الکل، بیماری کبدی یا مصرف استروژن خارجی دارند نیز دیده می‌شود.

عوامل مستعدکننده

عوامل مستعدکننده شامل مصرف الکل و استروژن، سیگار کشیدن، عفونت مزمن HCV، عفونت HIV (ممکن است با عفونت هم‌زمان HCV مرتبط باشد)، و جهش‌های ژن UROD و هموکروماتوز ارثی می‌باشند. PCT همچنین در شرایطی که باعث آسیب اکسیداتیو کبد می‌شوند (مانند دیابت قندی و استئاتوز کبدی)، بارداری، نارسایی کلیوی پیشرفته تحت دیالیز (با اضافه بار آهن همراه)، و اختلالات میلوپرولیفراتیو گزارش شده است. PCT در شیوع‌هایی با قرارگیری در معرض هیدروکربن‌های هالوژنه نیز گزارش شده است.

مکانیسم و علائم

در هر دو نوع اکتسابی و ارثی PCT، کاهش فعالیت آنزیم UROD به ۲۰٪ از حد طبیعی برای بروز علائم بالینی لازم است.

زمانی که فعالیت UROD به زیر ۲۰٪ می‌رسد، پورفیرین‌ها (عمدتاً یوروپورفیرین) در کبد و پوست تجمع می‌یابند. باند سورت (Soret band) در طیف مرئی (۴۰۰-۴۱۰ نانومتر) پورفیرین‌ها را درون سلول‌ها و مویرگ‌ها فعال می‌کند تا به حالت برانگیخته وارد شوند. پورفیرین فعال شده نوری سپس پروتون‌ها را به اکسیژن آزاد می‌کند و گونه‌های واکنش‌پذیر اکسیژن حاصل باعث آسیب بافتی می‌شوند. این علائم بالینی به صورت شکنندگی پوست، تاول‌زایی، هیپرتریکوز، زخم و پلاک‌های اسکلرودرموئید ظاهر می‌شود. ممکن است فتو-اونیکولیز مشاهده شود. بیماران ممکن است تغییر رنگ ادرار را نیز متوجه شوند.

خطر سرطان کبد

خطر ابتلا به کارسینوم سلول‌های کبدی در بیماران با PCT افزایش می‌یابد، به‌ویژه در افراد بالای ۵۰ سال؛ بنابراین، پایش منظم لازم است، به‌ویژه برای کسانی که عوامل خطر دیگر مانند سیروز، هپاتیت C یا اختلال مصرف الکل دارند.