لیشمانیوز احشایی (Visceral Leishmaniasis یا VL) یک بیماری سیستمیک پروتوزوآیی است و به‌عنوان یکی از بیماری‌های گرمسیری نادیده‌گرفته‌شده (Neglected Tropical Diseases) توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) شناخته می‌شود. این بیماری به‌طور نامتناسبی جمعیت‌های فقیر و محروم با دسترسی محدود به خدمات بهداشتی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. لیشمانیوز احشایی به نام‌های کالا آزار (Kala-Azar به معنای "تب سیاه" در زبان هندی)، تب دامدام (Dumdum Fever)، و تب آسام (Assam Fever) نیز شناخته می‌شود، زیرا برخی از موارد VL به‌ویژه در هند با افزایش عمومی رنگ‌دانه‌های پوستی (Hyperpigmentation) همراه بوده‌اند.

در سال ۲۰۲۲، WHO گزارش داد که ۷۷ کشور به‌عنوان مناطق اندمیک VL شناخته شده‌اند و ۸۹٪ موارد گزارش‌شده از ۸ کشور (هند، سودان، سودان جنوبی، برزیل، سومالی، کنیا، اتیوپی و یمن) بوده است. همچنین در همان سال، ۶۹ مورد VL در کلینیک‌های سلامت مهاجرین در اروپا و آمریکای شمالی از بیمارانی که از مناطق اندمیک سفر کرده بودند، گزارش شد.

VL توسط دو گونه از لشمانیا ایجاد می‌شود:

• لشمانیا دونوانی (Leishmania donovani): در آفریقا و آسیا.
• لشمانیا اینفانتوم (Leishmania infantum) (در آمریکای جنوبی به نام Leishmania chagasi): در حوضه مدیترانه، خاورمیانه، آسیای مرکزی، آمریکای جنوبی و مرکزی.

این بیماری از طریق نیش پشه خاکی آلوده (Sandfly) بین میزبان‌های پستاندار منتقل می‌شود. انگل در دو فرم وجود دارد:

• فرم آماستیگوت (Amastigote): در انسان، که ساختاری گرد یا بیضی با یک هسته و ساختاری حاوی DNA به نام کینتوپلاست (Kinetoplast) است.
• فرم پرومستیگوت (Promastigote): در پشه خاکی.

این انگل تمایل به آلوده کردن سیستم فاگوسیت‌های تک‌هسته‌ای (Mononuclear Phagocyte System یا MPS) دارد که قبلاً به‌عنوان سیستم رتیکولوآندوتلیال شناخته می‌شد.

تظاهرات بالینی:

شروع بیماری می‌تواند حاد یا تدریجی باشد و دوره کمون آن از چند هفته تا چند ماه متغیر است. بیشتر عفونت‌ها تحت بالینی هستند، اما در صورت علامت‌دار شدن، بیماری اغلب با تب، کاهش وزن، سوء‌تغذیه و هپاتواسپلنومگالی تظاهر می‌کند. لنفادنوپاتی در موارد VL در سودان شایع‌تر است اما در هند کمتر دیده می‌شود. بیماران اغلب لاغر و ضعیف به‌نظر می‌رسند و کودکان ممکن است با تأخیر رشد و ضعف شدید مراجعه کنند.

بیماران ایمنی‌ضعیف:

افرادی مانند مبتلایان به HIV و دریافت‌کنندگان پیوند عضو، در معرض خطر بیشتر بیماری منتشر و درگیری چندعضوی قرار دارند. در واقع، برخی از موارد تحت‌بالینی ممکن است با کاهش ایمنی آشکار شوند. در مناطق اندمیک، انجام غربالگری HIV برای تمام بیماران مبتلا به VL الزامی است. مطالعات شرق آفریقا توصیه می‌کنند بیماران با تظاهرات شدید و غیرمعمول VL نیازمند رویکردهای تشخیصی و مدیریتی متفاوتی هستند، زیرا آزمایش‌های تشخیصی سریع در بیماران HIV مثبت نسبت به HIV منفی حساسیت کمتری دارند.