لیشمانیوز جلدی (Cutaneous Leishmaniasis یا CL) شایع‌ترین نوع لیشمانیوز است که توسط انگل‌های تک‌سلولی لیشمانیا (بیش از ۲۰ گونه مختلف) منتقل می‌شود. ناقل اصلی این انگل‌ها ۹۰ گونه پشه خاکی (Phlebotomine sandfly) است. این بیماری در مناطقی که ناقل و مخازن حیوانی مناسب وجود دارند، شیوع دارد و سالانه حدود ۱ میلیون مورد جدید گزارش می‌شود.

شکل‌گیری و علائم بیماری

• دوره کمون: معمولاً از ۲ هفته تا ۲ ماه.
• علائم اولیه: ضایعه‌ای قرمز رنگ (erythema) در محل گزش پشه خاکی که به تدریج به پاپول، ندول یا زخم با حاشیه برجسته و ارغوانی تبدیل می‌شود.
• علائم ثانویه: ممکن است لنفانژیت (انتشار در امتداد مسیر لنفاوی)، لنفادنوپاتی، خارش، درد، یا عفونت باکتریایی ثانویه مشاهده شود. علائم سیستمیک نادر هستند.
• نوع ضایعات:
• در عفونت با Leishmania major ممکن است چندین زخم (تا ۲۰ مورد) مشاهده شود.
• در عفونت با Leishmania tropica معمولاً تعداد زخم‌ها کمتر (کمتر از ۳) است.
• بهبودی: ضایعات ممکن است طی چند هفته، ماه یا سال بدون درمان بهبود یابند اما جای زخم‌های آتروفیک و کم‌رنگ باقی می‌ماند.

انواع خاص CL

1. لیشمانیوز جلدی مزمن عودکننده (Leishmania recidivans): بیشتر ناشی از L. tropica، که به صورت پاپول‌های اطراف زخم‌های قبلی بروز می‌کند و ممکن است سال‌ها بعد از بهبود اولیه ظاهر شود.
2. لیشمانیوز جلدی منتشر (Diffuse Cutaneous Leishmaniasis یا DCL): نوعی نادر با ندول‌های غیر زخمی و منتشر، معمولاً ناشی از L. aethiopica، L. mexicana و L. amazonensis، که با فقدان پاسخ ایمنی خاص نسبت به انگل همراه است.

همه‌گیری و پراکندگی جغرافیایی

لیشمانیوز در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری و در زیستگاه‌های طبیعی پشه خاکی رخ می‌دهد.

• شیوع جهانی: حدود ۹۲ کشور به عنوان مناطق بومی یا با سابقه موارد لیشمانیوز جلدی (CL) شناخته می‌شوند.
• منطقه‌ای:
• جهان قدیم (Old World): مدیترانه، خاورمیانه، و آسیا.
• جهان جدید (New World): آمریکای جنوبی، مرکزی و مکزیک.
• بیشترین مناطق درگیر:
• حدود ۹۵٪ موارد CL و لیشمانیوز مخاطی جلدی (MCL) در آمریکای جنوبی، مدیترانه، خاورمیانه و آسیا رخ می‌دهد.
• بیش از ۸۵٪ موارد جدید CL و MCL از افغانستان، الجزایر، بولیوی، برزیل، کلمبیا، ایران، عراق، پاکستان، سوریه و تونس گزارش شده است.
• موارد VL بیشتر در برزیل، شرق آفریقا و هند مشاهده می‌شود.

عوامل مستعدکننده و موارد مرتبط

• مخازن حیوانی: انسان‌ها به طور تصادفی آلوده می‌شوند. مخازن اصلی شامل سگ‌ها، جوندگان، و دیگر حیوانات است.
• عوامل انسانی: مهاجرت، مسافرت، و درگیری‌های نظامی که باعث به هم ریختن شرایط بهداشتی و کنترل ناقل می‌شوند، از عوامل مهم شیوع هستند.
• تغییرات اقلیمی: ممکن است باعث تغییر الگوهای انتقال در برخی مناطق مانند جنوب ایالات متحده شود.

ویژگی‌های منطقه‌ای

• در ایالات متحده: بیشتر موارد به دلیل مسافرت به مناطق بومی گزارش می‌شود. با این حال، شرایط اقلیمی در برخی ایالت‌ها (مانند تگزاس) ممکن است منجر به افزایش موارد بومی شود.
• در جهان جدید: عناوین محلی مانند chiclero ulcer، uta، یا pian bois برای این بیماری استفاده می‌شود.

لیشمانیوز جلدی، اگرچه تهدیدی برای حیات نیست، اما می‌تواند منجر به زخم‌های دائمی، اختلالات زیبایی، و در برخی موارد انگ اجتماعی شود. تشخیص به‌موقع و درمان مناسب برای پیشگیری از عوارض اهمیت بالایی دارد.